رؤیای آدم مضحک

در بررسی آثار هنرمند گران‌سنگی مانند داستایفسکی معمولاً به سراغ آثار بزرگ او می‌روند، اما در آثار کوتاه او می‌بینیم که تمامی جهان داستایفسکی با وضوحی خیره‌کننده و درخششی گوهرآسا بازتاب می‌یابد. داستان‌های مجموعه‌ی رؤیای آدم مضحک به دوره‌های مختلفی از فعالیت ادبی نویسنده تعلق دارند. داستان‌های «آقای پروخارچین» و «پولزونکوف» تلاش نویسنده را برای ایجاز در بیان نشان می‌دهد. در «دزد شرافتمند» برای نخستین‌بار با ایده‌ای روبه‌رو می‌شویم که بعداً در جنایت و مکافات پرورش می‌یابد. «درخت کریسمس و ازدواج» شاید از لحاظ هنری کامل‌ترین داستان داستایفسکی در دوره‌ی اول نویسندگی‌اش باشد. «ماری دهقان» شرحی واقعی از زندگی داستایفسکی در زندان است. داستایفسکی در پوشش طنزِ داستان «کروکودیل» به جریان‌های غرب‌گرا و علم‌پرستان حمله می‌کند. در داستان «رؤیای آدم مضحک» با داوری نهایی داستایفسکی درباره‌ی انسان روبه‌رو می‌شویم.